Doğrudan maliyetleri;
1.İsrail dış ticarette fazla verdiğimiz ülkelerden birisidir. Yılda yaklaşık 4 milyar dolar dış ticaret fazlamız var. 2023 Ocak- Ağustos ilk sekiz ayda İsrail ile olan dış ticaret verileri şöyledir;
- İhracatımız; 3 ,8 milyar dolar,
- İthalatımız 1,2 milyar dolar,
- Dış ticaret fazlamız 2,6 milyar dolardır.
İsrail’e en fazla ihraç ettiğimiz mallar;
- Demir çelik;
- Otomotiv;
- Plastik eşyadır.
İsrail’den en fazla ithal etiğimiz mallar;
- Mineral yakıt ve yağ;
- Organik kimyasallar;
- Makine ve mekanik parçalarıdır.
Savaş, İsrail’e olan otomotiv ve plastik eşya ihracatımızı düşürür. Dış ticaret fazlamız azalır.
2. Borsa; Borsada BİST 100 endeksi balon yapmış gibi görünüyor. Ama aslında yılbaşından Eylül sonuna kadar 8 ayda reel bir artış yoktur.
30 Aralık 2022 günü BİST 100 endeksi 5 509 idi. 2 Ekim 2023 günü 8 487 oldu. Nominal olarak yüzde 54,06 oranında arttı.
- Aynı dönemde TÜİK TÜFE oranı yüzde 49,86 oldu. TÜFE’ ye göre BİST 100 endeksinde reel artış yüzde 2,8’dir.
- Yine aynı dönemde İTO İstanbul geçinme endeksi yüzde 59,96 oranında arttı. Bu endekse göre BİST 100 endeksinde reel artış yok, eksi yüzde 3,69 oranında reel kayıp var.
Burada enflasyon serabının ne olduğunu net olarak görebiliyoruz. Yabancı bu hesabı yapıyor. Bunun yanında aynı zamanda savaş dönemlerinde risk artıyor. Borsada reel getiri, savaşın muhtemel risklerini telafi edecek oranda değildir. Savaşın getireceği riskler yabancı çıkışına neden olur ve bu da borsa endeksini negatif etkiler.
3. ABD savaşta taraf olarak yer aldı. Türkiye ABD siyasi ilişkileri, ekonomik istikrarı etkiler. İki risk var:
Birisi; Türkiye’nin Suriye’de olması. ABD açıklamasında "Türkiye Hükümeti'nin Suriye'nin kuzeydoğusuna yönelik askeri harekat eylemleri, sivilleri tehlikeye atmakta ve bölgedeki barış, güvenlik ve istikrarı daha da zayıflatma tehdidinde bulunmaktadır" denildi.
Türkiye Suriye’de bulunmasının haklı gerekçesini ABD’ yi daha fazla ikna etmelidir.
Diğeri; Cumhurbaşkanının siyasi İslamcıların baskısı ile bu savaşta ABD’yi suçlaması ve bunu bir iç politika aracı olarak kullanma olasılığıdır.
ABD’ ile ilişkilerin bozulması, ekonomik istikrarı olumsuz etkiler.
Dolaylı etkiler;
4. Dolaylı etkilerin başında Petrol fiyatları geliyor. Petrol ihraç eden ülkelerden Rusya ve İran Hamastan yana vaziyet aldı. Suudi Arabistan tarafsız görünüyor. Ama Suudiler ABD etkisi dışına çıkamaz. Savaş yayılırsa ve uzarsa akaryakıt stok talebi artar. Aynı paralelde petrole talep ve petrol fiyatları artar.
Petrol fiyatlarının artması elbette bizde cari açığın ve enflasyonunun daha da artmasına neden olur.
Bu şartlarda; Türkiye’nin hamasetten, ideolojik anlayıştan, iç siyasette popülizmden uzak durması ve batı ile ilişkilerimizi bozmayacak bir politika izlemesi gerekir. Türkiye için en kişilikli, en prestijli politika halkın refahına en az zarar verecek politikadır.
Aksi halde ekonomik istikrar dip yapar ve sosyal sorunlar artar.
Esfender KORKMAZ / Yeniçağ