Mesut ÖNER

1989-1994 Dönemi

Honaz Belediye Başkanı

2. BÖLÜM

Türkiye'de ilk belediye 1855 yılında “Şehremaneti" adında altında Beyoğlu-Galata'da kurulmuştur. Meclis-i Vala'ya bağlı “Şehremaneti”nin başındaki yönetici de "Şehremini"dir.
 

Şehremini "Babı Ali”nin seçtiği ve padişah tarafından onaylanan kişidir. Şehreminine verilen yetkiler, merkezin onayına bağlıdır. Böyle olunca da merkezin şubesi olmaktan çıkamamıştır. Beyoğlu’nda kurulan ve adını Paris’te bir bölgeden alan "6.Daire" adındaki belediye, batılı anlamda teşkilatlanmada örnek teşkil etmiştir. Günümüzde 6. Daire, Beyoğlu Belediyesi olarak kullanılmaktadır.

5 Ekim 1877 tarihinde çıkarılan Dersaadet ve Vilayet Belediye Kanunu ile ilk defa tek dereceli seçim getirilmiştir. Gizli oy - açık tasnif ile belediye başkanı seçilmiştir.

Belediye teşkilatının hukuki olarak temelleri 1.Meşrutiyet'te atıldı. Dersaadet ve Vilayet Belediye Kanunu ile Osmanlı Ülkesi sınırları içinde kurulan belediyelere, idari bir varlık olmaktan öte hükmi bir şahsiyet kazandırılmıştır. Bu dönemde ortaya konulan Belediye statü ve uygulaması, sonraki dönemlere de damgasını vuracaktır.  Bu Kanuna göre ilk belediye, İzmir'de kurulmuştur. Kanun; belediyelerin imar işlerini düzenleme ve kontrol, aydınlatma, temizlik, belediye mallarının yönetimi, pazar ve alışverişin kontrolü, mezbaha, belediye gelirlerini toplamak, itfaiye teşkilatını kurmak gibi görevler vermiş, ama bu görevlerin bazıları hiç yerine getirilememiş, bazıları da merkezi yönetim tarafından yapılmıştır.
 

II. Meşrutiyet döneminde "Dersaadet Teşkilatı Belediye Kanunu" yeniden düzenlenmiştir. Bu Kanun Cumhuriyetin ilanından sonra, 1930 yılında çıkarılan 1580 sayılı kanuna kadar geçerli olmuştur.1580 sayılı Kanun çıkmadan evvel, Ankara "Başkent" olduktan sonra 16 Şubat 1924 tarih 417 sayılı Kanunla "Ankara Şehremaneti" adı altında belediye teşkilatı kurulmuştur. 1930 yılında çıkarılan 1580 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılmıştır. 1580 sayılı Kanun ile belediyelere tüzel kişilikler kazandırılmakla birlikte, "yerel yönetim" özelliği de kazandırılmaya çalışılmıştır.  Türkiye'de ilk defa, 1930 yılında çok partili belediye seçimleri yapılmıştır. Seçimlere, Serbest Cumhuriyet Fırkası ile Cumhuriyet Halk Fırkası katılmıştır. Bu seçimde belediye başkanı, iki dereceli seçimle seçilmiştir. 1961 Anayasası'nın kabulü ile birlikte 1963 yılında Belediye Başkanı, tek dereceli seçimle seçilmiştir. Günümüzde belediye başkanları halen tek dereceli seçimle seçilmektedir.  1984 yılında çıkarılan kararnamelerle üç büyük il (İstanbul, Ankara, İzmir) “Büyükşehir” ilan edildi. Yine 1984 yılında çıkarılan 3030 sayılı "Büyükşehir Belediye Kanunu" ile 1989’da 8 il, 5216 sayılı Kanunla 1993 yılında tek seferde 7 "İl Belediyesi" daha "Büyükşehir Belediyesi" statüsüne kavuşturuldu. 2012 yılında 6360 sayılı kanunla 13 il belediyesi "Büyükşehir Belediyesi" statü süne kavuşunca toplamda 30 Büyükşehir Belediyesi görev yapmaktadır. 

Sağlıcakla kalın

(Kaynaklar; Dergipark, Osmanlı Devletinde Belediye (Hisbe) Teşkilatı, Prof. Dr. Yüksel Demirkaya, Belediye, TDV İslam Ansiklopedisi, İlber Ortaylı, www.ibb.gov.tr)