Doğu Türkistan’da 1933 yılı 12 Kasım Kaşgar’da kurulan Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti’nin 91. yıldönümü ve 1944 yılı 12 Kasım Gulca’da kurulan Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin 80. yıldönümü münasebetiyle, Diasporada Çin’e karşı milli bağımsızlık mücadelesi yürüten Dünya Uygur Kurultayı, Uygur Akademisi, Uygur Hareketi, Doğu Türkistanlılar Federasyonu, Uygur İnsan Hakları Kurumu, Uygur Araştırma Merkezi, Doğu Türkistan Vakfı, Dünya Uygur Yazarlar Birliği, Uygur İlim Maarif Vakfı ve Taklamakan Uygur Neşriyatı gibi Doğu Türkistan teşkilatlarının işbirliğiyle, 10 Kasım 2024 tarihinde İstanbul Güngören’de “Doğu Türkistan Cumhuriyetlerini Anma Toplantısı” gerçekleşti.

Toplantıya İstanbul’daki teşkilat liderleri, akademisyenler, araştırmacılar ve öğrenciler olmak üzere çok sayıda Doğu Türkistanlı katıldı.

Toplantıya Uygur Akademisi Vakfı Başkanı Abdulhamit Karahan başkanlık yaptığı toplantı Doğu Türkistan Milli Marşı ve Türkiye İstiklal Marşıyla başladı.

İlk olarak toplantı organizatörü Dünya Uygur Kurultayı Dini İşler Komitesi Müdürü Abducelil Turan açılış konuşması yaptı.

Ardından Dünya Uygur Kurultayı Başkanı Turguncan Alavudun’in özel olarak toplantı için gönderdiği videolu tebrik mesajı, Uygur Akademisi Genel Başkanı Dr. Rişat Abbas’ın tebrik mektubu, Uygur Hareketi Başkanı ve Dünya Uygur Kurultayı İcra Başkanı Ruşen Abbas’ın ve Uygur Araştırma Merkezi Müdürü Abdulhekim İdris’in videolu tebrik mesajları katılımcılara sunuldu. Dünya Uygur Kurultayı Başkan Yardımcısı ve İstanbul’daki Dünya Uygur Kurultayı Vakfı Başkanı Abdureşit Abdulhamit ve Doğu Türkistanlılar Federasyonu Başkanı Emir Hasan Hacim konuşmalarını gerçekleştirdi.

Toplantının açılış bölümünden sonra bildiri kısmına geçildi, önce İstanbul Kültür Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Alimcan Buğda, Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti’nin devlet yapısı hakkında detaylı bilgi verdi, Kaşgar’da kurulan birinci cumhuriyetin kolay kurulmadığını, ancak bu cumhuriyetin çok kısa süre içinde devletin anayasası, bayrağı, parası ve pasaportu gibi somut unsurlarla yapılandırıldığını vurgulayarak, bu cumhuriyetin Doğu Türkistan milli bağımsızlık hareketinde çok örnek bir rol oynadığını belirtti.

Ardından Selçuk Üniversitesi öğretim üyesi Dr. Adilcan Eruygur, “Cumhuriyetin kurucuları ve atalarımızın bizlere bıraktığı miras: İsyan” konulu bir bildiri sundu. O bildirisinde sosyolojik açıdan hareketle, tarihte atalarımızın her zaman haksızlığa karşı çıkma ruhu nedeniyle milleti kurtarmak için canlarını feda ettiklerini, günümüzde de sadece iyi bir insan veya iyi bir Müslüman olmayı düşünüp Çin’in zulmüne karşı çıkmayan bir grup Uygur’un artık uyanması gerektiğini, sayıları az olsa da bir kısım Uygur’un isyankar ruhunun milleti felaketten kurtaracak belirleyici faktör olduğunu vurgulayarak, ümitvâr bir şekilde zulme karşı aktif hareket etmenin önemini ortaya koydu.

Bu toplantıda ayrıca Uygur tarihçisi Turgun Almas’ın doğumunun 100. yılı anıldı ve merhum Turgun Almas’ın hayatı ve onun Uygur tarihçiliğine katkısı Dünya Uygur Yazarlar Birliği Genel Sekreteri Abide Abbas Nesrin tarafından anlatıldı.

Ardından, Dünya Uygur Kurultayı eski Geçici Başkanı ve Hacettepe Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Erkin Ekrem “Arşivlerde Doğu Türkistan Cumhuriyetleri ile Çin Cumhuriyeti arasındaki barış anlaşmaları” konusunda bir bildiri sundu. O bildirisinde 1944 yılı 12 Kasım’da Gulca’da kurulan Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin kuruluş süreci, Sovyetler Birliği’nin bu cumhuriyete gösterdiği etkisi, Çin ile yapılan savaşlar ve barış anlaşmaları hakkında detaylı bilgi verdi ve o dönemdeki uluslararası durumu iyi gözlemleyememesi nedeniyle Doğu Türkistan devletinin yıkıldığını söyleyerek, Uygurların mutlaka tarihten ders alarak, uluslararası durumu iyi anlayarak, milletin gelecek yol haritasını çizmeye çalışması gerektiğini vurguladı.

Bildiri kısmının sonunda, Dünya Uygur Kurultayı Vakfı’nın yönetim kurulu üyelerinden Ekber Nurluk, Doğu Türkistan Cumhuriyeti liderlerinden merhum Ahmetcan Kasimi’nin doğumunun 110. yılı münasebetiyle Ahmetcan Kasimi’nin hayatı ve onun Doğu Türkistan milli bağımsızlık mücadelesindeki belirleyici rolü hakkında bilgi verdi.

Toplantının bildiri kısmı sona erdiğinde, Uygur İlim Maarif Vakfı Başkanı Habibullah Küseni Doğu Türkistan Cumhuriyetlerini kurma ve milleti kurtarma yolunda canlarını feda eden tüm şehitlerimiz için dua etti ve yakında yeniden kurulacak olan Doğu Türkistan Cumhuriyetimiz için herkesin birlikte çalışması gerektiğini vurguladı.

Toplantının sonunda toplantı organizatörü Dünya Uygur Kurultayı Dini İşler Komitesi Müdürü Abducelil Turan, kapanış konuşması yaptı ve kendisinin yazdığı ve Dünya Uygur Kurultayı tarafından yayınlanan “Doğu Türkistan Cumhuriyeti” adlı kitabını toplantıda bildiri sunan araştırmacılara ve toplantının başarılı olması için emek veren teşkilat liderlerine teşekkürlerini bildirerek onlara takdim etti ve hatıra fotoğrafı çekildi.

Seçkin Uygurlarımızın katıldığı bu Doğu Türkistan Cumhuriyetlerini Anma Toplantısı coşkulu bir atmosferde sona erdi. Kaynak : Uygur Haber