Bundan tam 86 sene evvel Doğu Türkistan topraklarında kurulmuş olan ilk İslam Cumhuriyeti olan Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti, İslamî anayasa ile kuruldu.

Para basmaktan vatandaşlarına pasaport dağıtımına kadar normal bir devletin tüm faaliyetlerini yerine getiren Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti, işgalci Çinlilere karşı modern çağda Müslümanların nasıl devletleşebileceğinin en güzel göstergesiydi.

İlk İslam Cumhuriyeti

Türklerin Ata yurdu Doğu Türkistan topraklarında bulunan Müslümanlar, modern dünyaya varlıklarını kurdukları devlet ile kabul ettirdiler. Bundan tam 86 sene evvel kurulmuş olan Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti, Emevilik, Abbasilik ve Osmanlı gibi imparatoryal hilafet yönetimlerinin ardından kurulan ilk İslam Cumhuriyeti oldu.

Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşüne kadar hutbelerin Osmanlı padişahlarının adına okunduğu bölgede, Türk Müslümanlar Osmanlı hilafetine dinî olarak bağlı idiler. Osmanlı hilafetinin çöküşünün ardından ise siyasi boşluğun da hissedildiği bölgede Türkiye'de laik bir yönetim kurulurken, başta Mısır ve Pakistan olmak üzere Afrika ve Asya'daki Müslüman halkların yaşadığı ülkelerde ise sömürgeye dayalı İngiliz yönetimleri kuruldu.

Destansı Direniş

Bölgede var olan Çin işgaline karşı ayaklanmış olan Müslümanlar, 12 Kasım'da Kaşgar merkezli olarak kurdukları Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'yle kendi devletlerini kurdular.

Müslüman Hui askerî hiziplerin bir kolu olan Ma Zhongying'ın ordusu Urumçi'ye kadar genişlemeye başladı. Buna karşın Müslüman Doğu Türkistan halkı önce 1931'de Kumul'da sonra da 1932'de Turfan'da isyan başlattılar. Kumul'lu Hoca Niyaz önderliğindeki direniş gücü Eyalet ordusunun hücumuna uğrayarak batıya çekilmek zorunda kalmıştır.

Ma Chungying ordusunun saldırıya uğramamış Tarım havzasının güneyindeki Hotan'da da 1933'te Muhammed Amin Buğra işgalci Çinlere karşı başkaldırdı. İsyancılar Hanlı memurları kovarak Hotan'ı aldıktan sonra Yarkand ve Kaşgar'a ilerleyerek Kumlu ve Turfan'dan sağınmış güçleriyle birlikte 12 Kasım 1932'de Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ilan ettiler.